De Martelaar | Jan de Bakker

Een martelaar is iemand die zich vreedzaam en geweldloos inzet voor medemensen en een betere wereld voor iedereen. Martelaren beschikken over een dusdanig sterke motivatie dat zij bereid zijn hun leven daarvoor op het spel te zetten. Dat is precies wat Jan deed.

In oktober 2025 zal Jan de Bakker na 500 jaar terugkeren naar Woerden in een nieuwe theaterproductie van de Historische Spelen Woerden. Aan de hand van theatrale getuigenissen krijgt het publiek niet alleen inzage in de levensloop van Jan de Bakker, maar ook in zijn overtuiging en strijd.

Een theatrale route voert van de historische Petruskerk, langs Het Kasteel, naar Het Klooster. Het publiek maak kennis met Jan, de zoon van de steenbakker en koster Jan Dirkszoon. Tot de verbeelding sprekende figuren als Maarten Luther en Desiderius Erasmus komen voorbij. En natuurlijk Margaretha van Oostenrijk, de toenmalige landvoogdes die Johannes Pistorius, alias Jan de Bakker een gruwelijke doodstraf oplegt. Tenslotte is daar Jacoba, de Woerdense vrouw met wie Jan in 1524 in het geheim in het huwelijk treedt.

Het verhaal begint in de Petruskerk met een preek van Jan, die in het zestiende-eeuwse Woerden stof doet opwaaien. Het is een nieuw verhaal. Vurig en bevlogen. Maar niet onomstreden. Een sprong terug in de tijd laat het publiek kennis maken met het gezin van koster Jan Dirkszoon en Jan in zijn jonge jaren. Tot het moment dat Jan in Utrecht in de leer gaat bij Hinne Rode en later een studie volgt in Leuven. Hij maakt kennis met de ideeën van de Reformatie. Bij terugkeer wordt hij in de bisschopsstad Utrecht tot priester gewijd. Hij werkt als pastoor in Jacobswoude en voert priesterlijke taken uit in Woerden. Tot hij vanwege zijn nieuwe geloofsleer gevangen wordt gezet in Het Kasteel.

Na het verlaten van de Petruskerk volgt het publiek de weg die voert langs Het Kasteel. Jan wordt afgevoerd en naar de cel gebracht. Dat gaat gepaard met trommels, vuur, dans en straattheater. Als Jan wordt vrijgelaten vlucht hij naar Wittenberg, waar Maarten Luther in 1517 zijn Reformatie is begonnen.

Het publiek wordt ontvangen in theater Het Klooster, dat wordt omgetoverd tot Abdij Leeuwenhorst in Noordwijkerhout. Hier bevinden zich adelijke jonkvrouwen, maar ook dochters uit patriciërsgeslachten. Één van hen is Jacoba Jansdochter. Als Jacoba aan andere nonnen getuigt van haar leven voordat ze in Het Klooster kwam, wordt duidelijk wat heeft geleid tot het tragische einde van het leven van Jan, maar ook welke gevolgen dit voor zijn familie had.

In 1524 is Jacoba in het geheim met Jan getrouwd. Hiermee brak Jan met de regels van het celibaat. Enige tijd na de bruiloft, wordt Jan de Bakker ontboden op het stadhuis van Woerden. Hij wordt verhoord door een pastoor, maar Jan gaat vrijuit. Later wordt Jan alsnog gevangengenomen en begin mei 1525 naar Den Haag gebracht.

De vader van Jan zoekt zijn zoon tijdens diens gevangenschap in Den Haag op en moedigt hem aan om standvastig te blijven. Hij wordt later als koster ontslagen. Jan’s echtgenote Jacoba herroept tijdens een verhoor haar protestantse overtuiging en weet zo haar eigen veroordeling te ontlopen. Ze woont de rest van haar leven in de abdij.

Vier dagen na zijn veroordeling, op 15 september 1525, wordt de doodstraf op het Binnenhof in Den Haag uitgevoerd. Het priesterlijke gewaad, dat Jan nog steeds draagt, wordt hem ontnomen en hij krijgt een geel kleed omgehangen. Margaretha van Oostenrijk is prominent bij de executie aanwezig. Jan sterft door wurging, ophanging, verbranding en ontploffing.

Het verhaal van Jan de Bakker wordt in de eeuwen die volgen grif doorverteld. Vele Woerdenaren kennen het verhaal van Jan van Woerden of Johannes Pistorius, zoals hij ook wel genoemd wordt. Een tragisch, maar inspirerend verhaal dat bewijst dat niet de dood, maar juist het leven van de martelaar telt.